Çin’in ‘Ä°klimi kontrol etmemizi saÄŸlayacak’ dediÄŸi teknoloji, tartışmaların odağında

Çin'in baÅŸkenti Pekin, dünyada havası en kirli ÅŸehirlerden biri olarak karşımıza çıkıyor. Kentte havanın temizlenip güneÅŸin görülebildiÄŸinden emin olduÄŸunuz bir gün varsa, o da önemli politik toplantıların veya uluslararası etkinliklerin gerçekleÅŸtiÄŸi günler olması dikkatlerden kaçmadı. Elbette ülkede bu durum bir tesadüf deÄŸil. 'Ä°KLÄ°M MANÄ°PÜLASYONU' PROGRAMI YÜRÜTÜLÜYOR Çinli yetkililer yıllardır 'iklim manipülasyonu' olarak adlandırılan programlar yürütüyor. Aralık ayında ise bunu bir üst seviyeye taşıdılar. Merkezi hükümet, iklim kontrolü uygulamalarını ülke geneline yaymayı planladığını duyurdu. Yetkililer 2025'e kadar yapay yaÄŸmur ve kar programının 5,5 milyon kilometrekarelik bir alana yayılarak ülkenin yüzde 60'ını kapsamasını hedefliyor. Fakat bu planlar Hindistan gibi komÅŸu ülkelerde endiÅŸeye yol açtı. Bunun için kullanılacak teknolojilerin mevcut bölgesel gerilimleri nasıl etkileyeceÄŸi bilinmiyor. ÇÄ°N 'BULUT TOHUMLAMA' TEKNOLOJÄ°SÄ°NÄ° KULLANIYOR Çin, 'iklimin kontrolü' için 'bulut tohumlama' denen bir teknoloji kullanıyor. Bu teknoloji yeni deÄŸil ve dünya genelinde de biliniyor. Bulutlara gümüÅŸ iyodid denen bir madde serpiÅŸtiriliyor ve bunun yaÄŸmuru tetiklemesi umuluyor. Hindistan'daki Manipal Yüksek EÄŸitim Akademisi'nden iklim uzmanı Dhanasree Jayaram, 'Çin bu teknolojiyi uzun süredir kullanıyor. Hindistan da kullandı' diyor ve ekliyor: 'Bu yöntem Afrika'nın kuzeydoÄŸusunda ve Sahra Çölü'nün altındaki bölgelerle Avustralya'da da kullanıldı.'Fakat Jayaram bugüne kadarki uygulamaların Çin'in hedeflediÄŸine kıyasla çok küçük kaldığını söylüyor. 1940'larda ABD'de ortaya çıkan bulut tohumlama yönteminin ne kadar verimli olduÄŸu konusunda büyük ÅŸüpheler var. 'BU YÖNTEMÄ° BÄ°LÄ°MSEL AÇIDAN Ä°NCELEYEN KÄ°MSE YOK' Pekin Üniversitesi'nden John C. Moore, 'Bugüne kadar bu yöntemin verimliliÄŸi üzerine çok az bilimsel makale yayınlandı. Bu yöntem geliÅŸtirilirken de bilimsel doÄŸrulama yöntemleri kullanılmamıştı' diyor. Moore Çin'de bulut tohumlamanın yalnızca operasyonel bir konu olarak görüldüÄŸünü ekliyor:'Bulut tohumlama ÅŸu an kadar kentler ve kasabalar seviyesinde uygulanıyor fakat bu yöntemi bilimsel açıdan inceleyen kimse yok.' EKÄ°NLERÄ°N HASAR GÖRMEMESÄ° Ä°ÇÄ°N BU YÖNTEMÄ° DE UYGULUYORLAR Bulut tohumlamaya, Pekin'de büyük etkinlikler düzenlenirken tanık olmak mümkün. Yıllık parlamento toplantısı gibi etkinliklerde iklim kontrolüne çevredeki fabrikaların kapatılması da eÅŸlik ediyor. Moore'a göre 50 bin Çin kenti ve kasabası, tarlalarının hasar görmemesi için bu yöntemi düzenli olarak uyguluyor:'Dolu fırtınalarının ekinlere zarar vermemesi için bulutlardaki nemi tehlikeli hale gelmeden boÅŸaltmaya çalışıyorlar.'Fakat Moore, Çin'de bu teknolojinin yalnızca yılda 1-2 ay etkili olduÄŸunu söylüyor. Åžubat 2020'de New Scientist dergisi ABD'deki bilim insanlarının orografik (daÄŸ üzerinden geçerken oluÅŸan) bulutlar ektiÄŸini ve bunun yaÄŸmuru yüzde 10'dan daha az miktarda artırabildiÄŸini anlatan bir makale yayımladı. KURAKLIÄžIN ÖNÜNE GEÇÄ°LMESÄ° DE PLANLANIYOR Çin'in iklim kontrolünü geniÅŸletme planları 2 Aralık'ta, ülkedeki yürütmeyi oluÅŸturan Devlet Konseyi'nin yazılı bir açıklamasıyla duyuruldu.Açıklamada pek fazla detay verilmese de bu uygulamanın doÄŸal felaketler sonrasındaki yardım iÅŸlemlerini kolaylaÅŸtıracağı, tarım üretimini artıracağı, yangınlar sırasında kullanılabileceÄŸi ve aşırı sıcaklarla kuraklığın öne geçmeye yardım edebileceÄŸi aktarıldı.Pekin'de çalışan BBC gazetecisi Yitsing Wang, 'Açıklanan belgenin baÅŸlığında 'geliÅŸtirilmekte olan görüÅŸ' ifadesi var. Bu merkezi hükümetin ana çerçeveyi çizeceÄŸi, ardından bakanlıklar ve yerel hükümetlerin de büyük fonlar alarak projenin detaylarını ortaya çıkaracağı anlamına geliyor' diyor.Wang buna örnek olarak kuzeydeki Gansu bölgesinin hemen iddialı hedefler duyurmasını, planların merkezine ise insansız hava araçlarını oturtmasını gösteriyor.2025 planının açıklanmasının üzerinden bir ay geçmeden Ganlin-1 (Tatlı YaÄŸmur-1) adlı insansız hava aracı bulut ekimi görevine baÅŸladı.Ülkenin resmi haber ajansı Åžinhua, bu aracın videosunu da paylaÅŸtı. KUÅžKULAR PROJENÄ°N ÖNÜNE GEÇEMEDÄ° Bu teknolojiye dair bilimsel kuÅŸkular Çin'in, bu alana büyük kaynak ayırmasının önüne geçmedi. Bölgedeki jeopolitik anlaÅŸmazlıkların arttığı bir dönemde gelen bu hamle komÅŸu ülkeleri de endiÅŸelendirdi.Dhanasree Jayaram, 'Bu teknolojiye dair endiÅŸelerden biri de, bölge için hayati öneme sahip muson yaÄŸmurlarını etkileyip etkilemeyeceÄŸi. Fakat bu konuda pek fazla araÅŸtırma yapılmamış' diyor.Jayaram, böylesi bir açıklamanın Çin'in Hindistan ile iliÅŸkilerinin iyi gittiÄŸi bir dönemde yapılması durumunda bugünkü kadar tepki çekmeme ihtimalinin bulunduÄŸunu da ekliyor. Fakat iki ülke arasında, sınırdaki askeri çatışmaları da içeren ve giderek artan gerilim Hindistan kamuoyunda, Çin karşıtı bir hava yarattı. YAÄžMUR 'HIRSIZLIÄžI' Ulusal Tayvan Üniversitesi'nden araÅŸtırmacılar 2017'de yayımladıkları bir makalede, iklim kontrolü konusunda ülkeler arası yeterli koordinasyon olmazsa, ülkelerin birbirlerini 'yaÄŸmur hırsızlığıyla' suçlayabileceÄŸi tezi yer alıyordu.Moore bu tip suçlamalara temel oluÅŸturacak bilimsel bir kanıt bulunmadığını fakat muson yaÄŸmurlarının hassas bir konu olduÄŸunu anlatıyor: 'Muson yaÄŸmurlarını oluÅŸturan ÅŸeylerden biri, Tibet platosu ile Hint Okyanusu arasındaki ısı farkıdır. Bazılarının planladığı gibi Tibet platosunda büyük deÄŸiÅŸiklikler yaparsanız, bunun sert etkileri olabilir.' BÄ°LÄ°M Ä°NSANLARI PLANDAN ENDÄ°ÅžE DUYUYOR Moore'un bahsettiÄŸi plan, Çinli mühendislerin Tibet platosunda il bazında büyük bulut ekimleri gerçekleÅŸtirme planıydı. Hakkında herhangi bir bilimsel araÅŸtırma yapılmamış ve henüz ulusal seviyede destek almayı baÅŸaramamış bu plan endiÅŸelere yol açıyor.Moore, 'Bu plan bir grup oto sanayi ustasının Elon Musk'ın uzay gemisini kopyalamaya çalışması gibi bir ÅŸey. Birlikte çalıştığım Çinli bilim insanlarının çoÄŸu bu plandan endiÅŸe duyuyor' diyor. RÄ°SKLER BARINDIRIYOR Jayaram, bölgedeki en büyük endiÅŸenin bulut ekiminin de ötesinde olduÄŸunu söylüyor. Çin'in kendi başına daha da iddialı jeomühendislik faaliyetlerine giriÅŸmesi, örneÄŸin bölgedeki ülkelere danışmadan güneÅŸ ışınlarının bir kısmını uzaya geri yansıtması, bölge ülkeleriyle iliÅŸkilerinin gergin olduÄŸu bir dönemde riskler barındırıyor.Jayaram, 'Teknolojinin kendisinin endiÅŸe verici olduÄŸunu düÅŸünmüyorum' diyor ve ekliyor: 'Gayet faydalı olabilir. Her ülkenin kendi topraklarında egemenlik hakkı vardır. Fakat sorun bunun tek taraflı olarak yapılma ihtimali. Bu tür bir teknoloji kullanılırken bir ÅŸeyler yanlış giderse ne olacak? Kim hesap verecek?'Jayaram bu tür uygulamaları düzenlemek ve olası gerilimleri azaltmak için acilen küresel düzenleme veya anlaÅŸmalara ihtiyaç duyulduÄŸunu söylüyor.Moore da aynı görüÅŸte. Fakat Çin'in jeomühendislik programının başında bulunan Moore, bu konuda paniÄŸe gerek olmadığını söylüyor:'Çin bu alanda 'iyi bir rol' oynama konusunda çok istekli.'

Bir önceki yazımız olan Facebook, Clubhouse benzeri bir uygulama için kolları sıvadı başlıklı makalemizde Facebook, Haber ve Mark Zuckerberg hakkında bilgiler verilmektedir.